آیه های قرآن از فاطمه س می گویند

همه ما میدانیم که سوره کوثر در شأن حضرت زهرا(س) نازل شده است و سبب نزول آن ولادت آن بانوی بزرگوار است. ([1]) اما  سؤالی که وجود دارد این است که آیا آیه ای دیگر در شأن آن بانوی نمونه دنیا و آخرت نازل نشده است؟

در جواب این سوال باید نکاتی به عنوان مقدمه ذکر شود : آیات قرآن از جنبه های گوناگونی قابل بررسی و توجه هستند. آیات قرآن کریم دارای شأن نزول یا سبب نزول ، ظاهر و باطن و تفسیر و تأویل هستند. گاهی سبب نزول آیه ای در شأن کسی است و یا گاهی ظاهر آن آیه مستقیما از او میگوید و گاهی نیز باطن آیه درباره موضوع یا شخص خاصی میباشد .

برای مثال در باب شأن نزول سوره کوثر در کتاب "در المنثور" که از کتب معتبر اهل سنت است روایتی نقل شده است که " از ابن عباس روايت كرده‏اند كه گفت: بزرگترين فرزند رسول خدا (ص) قاسم، سپس زينب، و آن گاه عبد اللَّه، و پس از او ام كلثوم، و آن گاه فاطمه و در آخر رقيه بود، قاسم از دنيا رفت و اولين كس از فرزندان آن جناب بود كه در مكه از دنيا رفت، و بعد از او عبد اللَّه از دنيا رفت، و عاص بن وائل سهمى گفت: نسل او قطع شد، پس او أبتر و بى عقب است، در پاسخش خداى تعالى اين آيات را فرستاد كه خود عاص بن وائل ابتر و بدون عقب است" .([2]) پس در اینجا شأن نزول بیانگر یکی از فضائل حضرت زهرا(س) که کثرت نسل آن مطهره است میباشد .

همین قدر لازم است بدانیم که بسیاری از بطون و تأویلهای آیات قرآن کریم درباره فضائل اهل بیت(ع) است تا جایی که میتوان گفت باطن قرآن ولایت است. در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) منقول است که ثلث قرآن درباره ما و دشمنان ما نازل شده است .([3]) جا دارد قبل از آنکه به برخی تأویلهای قرآن که به حضرت زهرا(س) برمیگردد اشاره کنیم روایتی را در اهمیت اعتقاد به باطن آیات قرآن ذکر کنیم تا اهمیت مطلب روشن گردد : امام صادق(ع) ضمن روایتی فرمودند : "لا إيمانَ بظاهِرٍ إلاّ بباطِنٍ ، ولا بباطِنٍ إلاّ بظاهِرٍ"([4]) یعنی ایمان به ظاهر قرآن قبول نیست مگر آنکه همراه با ایمان به باطن قرآن باشد و برعکس . و این اهمیت یادگیری بطون و تأویلهای قرآن را میرساند که علم آن در اختیار امامان معصوم است : "وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْم‏"([5]) یعنی کسی جز خدا و راسخون در علم تأویل آیات قرآن را نمیدانند و در روایت میخوانیم که " رسول الله (ص) و أهل بيته  أفضل الراسخين في العلم‏"([6]) یعنی رسول خدا(ص) و اهل بیت او(ع) بالاترین راسخان در علم هستند.

روایت اول : حضرت امام باقر(ع) در ذیل آیه شریفه " ذلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ([7])" فرمودند : "هي فاطمة (عليها السلام)([8])". یعنی باطن دین درست و پایدار اعتقاد به حضرت زهرا(س) است و به عبارت دیگر دسترسی به دین قیم (درست و استوار) بدون اعتقاد به حضرت زهرا(س) که پل ارتباطی نبوت و امامت و سرچشمه عصمت است ممکن نیست .

روایت دوم : در تفسیر شریف فرات کوفی در ذیل آیه شریفه "وَ هُمْ في‏ مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُون‏"([9]) روایت مفصلی از رسول خدا(ص) نقل شده است که در انتهای آن چنین آمده است : "فهو قول الله عز و جل لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ قال هول يوم القيامة وَ هُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ هي و الله فاطمة و ذريتها و شيعتها " یعنی : منظور از کسانی که روز قیامت - با تمام ترسی که دارد - آنان را ناراحت و غمگین نمیکند و آنان در آن روز در آنچه دلشان میخواهد جاودانه اند ، بخدا قسم فاطمه(س) و فرزندان و شیعیان او هستند .( [10])

روایت سوم : در ذیل آیه اول سوره مبارکه قدر نیز روایت جالبی نقل شده است که چنین است : "عن أبي عبد الله أنه قال إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ الليلة فاطمة و القدر الله فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد أدرك ليلة القدر و إنما سميت فاطمة لأن الخلق فطموا عن معرفتها و قوله وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ يعني خير من ألف مؤمن و هي أم المؤمنين([11])" یعنی : شب ، فاطمه و قدر ، خداوند است پس هرکه فاطمه را آنگونه که حق شناخت اوست بشناسد همانا شب قدر را درک کرده است و البته او فاطمه نامیده شده است زیرا مردم از شناخت او عاجزند . و اما اینکه خداوند فرموده شب قدر از 1000 ماه برتر است یعنی حضرت زهرا(س) از 1000 مؤمن برتر است و او مادر مؤمنین است .

روایت چهارم : آیه نور([12]) هم در مقام توصیف حضرت فاطمه(س) میباشد و در روایت آمده است که : "كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ فاطمة كوكب دري من [بين‏] نساء العالمين([13])" یعنی منظور از ستاره درخشان حضرت زهرا(س) است که بین تمامی زنان عالم هستی چون ستاره ای میدرخشد .

روایت پنچم : اجر رسالت نبی مکرم اسلام(ص) در آیه 23 سوره مبارکه شوری "مودت نزدیکان" او معرفی شده است و لذا برای واژه "القربی" مصادیقی در تفاسیر شیعه و سنی ذکر شده است . در روایتی چنین میخوانیم که : "عن ابن عباس قال لما نزلت قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى‏ قالوا: يا رسول الله من هؤلاء الذين أمرنا الله بمودتهم قال: علي و فاطمة و ولدهما([14])" یعنی : از رسول خدا در هنگام نزول این آیه سؤال شد که اینان کیستند که خداوند ما را به مودت آنها امر کرده است؟ و رسول گرامی اسلام(ص) در جواب فرمودند : علی(ع) و فاطمه(س) و فرزندان آنان .

روایت ششم : گاهی گفتار رسول خدا(ص) ملاک تفسیر یا تأویل آیه ای از قرآن میشود و گاهی رفتار و عملکرد آن بزرگوار . در خبر آمده است که : " عن أنس بن مالك قال كان رسول الله ص يمر ببيت فاطمة ستة أشهر إذا خرج إلى الفجر يقول: الصلاة يا أهل البيت إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ َ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا([15])" یعنی : پیامبر اکرم(ص) 6 ماه هرروز از مقابل منزل فاطمه(س) میگذشت و ندا سر میداد : به نماز بشتابید ای اهل بیت و سپس این آیه را تلاوت میفرمود که : إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ َ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا .

روایت هفتم : آیه شریفه " إِنَّها لَإِحْدَى الْكُبَرِ([16]) " را به وجوهی معنا کرده اند و غالبا مفسرین و مترجمین آنچیزی را که از نشانه های بزرگ خداوند است قرآن یا دوزخ دانسته اند اما در روایت داریم که : " عن أبي جعفر ع في قوله إِنَّها لَإِحْدَى الْكُبَرِ نَذِيراً لِلْبَشَرِ قال يعني فاطمة ([17])" یعنی : امام باقر(ع) در مورد آیه فوق که میفرماید : آن از نشانه های بزرگ خداست و برای بشر مایه انذار است فرمودند منظور از آن نشانه بزرگ ، حضرت زهرا(س) است .

آیات زیادی از قرآن در بیان فضائل بانوی نمونه اسلام میباشد و روایاتی که این مطلب را بر ما روشن میسازد فراوان و از گنجایش این مقاله خارج است اما آنچه ما در این نوشتار به دنبال آن بودیم اثبات این مطلب بود که آیات دیگری غیر از سوره کوثر نیز در مورد حضرت فاطمه زهرا(س) نازل گشته و بالاخص تأویل بسیاری از آیات قرآن درباره ایشان و خاندان مطهرشان است و این همان معنای " لن یفترقا([18])" را به ذهن متبادر میسازد که قرآن و اهل بیت(ع) حقیقتی واحدند که هرگز از یکدیگر جدایی ندارند .

فضائل این خاندان چون گنج ارزشمندی است که خداوند آنرا در زیر لایه های باطنی آیات کتابش پنهان ساخته است و عظمت آنان مانع شده تا خداوند در ظاهر کلامش از آنان سخن بگوید و برای همین هیچگاه نام حضرات معصومین(ع) به صراحت در قرآن ذکر نشده است بلکه همواره در لفافه و کنایه و بطون آیات بوده است . مگر نه این است که گنج باید در دل خاک باشد تا با رنج و فقط به دست اهلش برسد؟ به امید عنایت آن بزرگ بانوی اسلام . . .

[2] الدر المنثور  ج 6  ص 403

[3] الأصبغ بن نباتة، قال: سمعت أمير المؤمنين (عليه السلام)، يقول: «أنزل  القرآن أثلاثا: ثلث فينا و في عدونا، و ثلث سنن و أمثال، و ثلث فرائض و أحكام» (تفسیر برهان ج 1 ص 48)

[4] میزان الحکمه حدیث 17808

[5] سوره مبارکه آل عمران آیه 7

[6] تفسیر برهان ج 1 ص 45

[7] سوره مبارکه بینه آیه 5

[8]  البرهان في تفسير القرآن، ج‏5، ص: 718

[9] سوره مبارکه انبیا آیه 102

[10]  تفسير فرات الكوفي، ص: 269

[11]  تفسير فرات الكوفي، ص: 581

[12] سوره مبارکه نور آیه 35

[13]  تفسير فرات الكوفي، ص: 282

[14] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏2، ص: 189

[15] سوره مبارکه احزاب آیه 33 - شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏2، ص: 21

[16] سوره مبارکه مدثر آیه 35

[17] تفسير القمي، ج‏2، ص: 396

[18] قسمتی از حدیث متواتر ثقلین

محمدی فام